Ücretsiz yolcu taşıma kavgasında kim haklı? Önce Aksaray’dan, sonra Burdur’dan haber giderek diğer illerde tekrarlanır oldu; “65 yaş ve üzerindekilerin toplu taşıma araçlarından ücretsiz yararlanma hakları ellerinden alınıyor”.

Kısa zamanda yayıldı yurda kara haber.

TÜİK’in 2022 yılı hesaplarına göre 65 yaş ve üzerindeki 8 milyon 451 bin 669 kişiyi ilgilendiren haber.

İşin aslı öğrenildi ki, bu illerdeki Minibüsçüler ve Otobüsçüler Odalarının kararı imiş bu.

Ve dahası, Aksaray ve Burdur’daki Özel Halk Otobüsleriyle ilgili bu niyet, sadece bu illerle sınırlı değilmiş. Türkiye Şoförler ve Otobüsçüler Federasyonu ve Türkiye Tüm Özel Halk Otobüsler Derneği, bütün Türkiye’de uygulamak niyetindeymiş.

Özel otobüs örgütleri, “ücretsiz taşıma için yapılan 1.700 TL maddi destek yeterli değil, 15 Ekimden itibaren 65 yaş ve üzerindekileri ücretsiz taşımayacağız” diyorlar.

O halde, ücretsiz taşımanın hukukuna bakmamız gerek.

Kimler nasıl yararlanıyor, kuralları, yasakları nelerdir, görmek gerek.

UYGULAMANIN DAYANDIĞI YASA

Konuyla ilgili yasa,

19 Ocak 2002 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan 4736 sayılı “Kamu Kurum Ve Kuruluşlarının Ürettikleri Mal Ve Hizmet Tarifeleri İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”dur.

Yasanın 2. Maddesi şöyle diyor;

“...demiryolları ve denizyollarının şehiriçi ve şehirlerarası hatlarından, belediyelere, belediyeler tarafından kurulan şirketlere, birlik, müessese ve işletmelere veya belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlere ait şehiriçi toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz olarak” yararlanacak olanlar, şu şekilde sıralanmaktadır;

• İstiklal Madalyası sahipleri.

• Vatani hizmet tertibinden aylık bağlananlar.

• Harp ve vazife malullerinin kendileri, eşleri, evli olmayan ve yirmi beş yaşını doldurmamış olan çocukları, anne ve babaları.

• Harp veya vazife malulü sayılacak şekilde hayatını kaybedenlerin ya da aynı kapsamda aylık almaktayken hayatını kaybedenlerin eşleri, evli olmayan ve yirmi beş yaşını doldurmamış olan çocukları, anne ve babaları,

• Yüzde 40 ve üzeri oranında engeli bulunanlar.

• Ağır engellilerin kendileri ve birlikte yolculuk eden bir refakatçileri.

65 yaş ve üzeri hakkındaki düzenleme ise, yasaya 12 Temmuz 2013 tarihinde yapılan Ek fıkrada yer almaktadır.

İlgili madde şu şekilde;

“ Türk vatandaşı olan altmış beş yaş ve üzeri kişiler, demiryolları ve denizyollarının şehiriçi hatları ile belediyelere,

belediyeler tarafından kurulan şirketlere, birlik, müessese ve işletmelere veya belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketlere ait şehiriçi toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz olarak, demiryolları ve denizyollarının şehirlerarası hatlarından ise %50 indirimli olarak yararlanırlar.

Bu fıkrada belirtilen kurum ve kuruluşlar, belediyeler, belediyeler tarafından kurulan şirketler, birlikler, müessese ve işletmeler altmış ila altmış beş yaş arasında bulunan kişilerin toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz veya indirimli olarak yararlanmasını sağlayabilirler.”

“Sağlayabilirler” demekle birlikte, hem yasa hem de yönetmelikler, görev olarak vermektedir.

Görüldüğü gibi kamu işletmelerinin, belediyelerin ya da bunların ihale yoluyla çalıştırdığı özel şirketlerin, 65 yaş ve üzerindekileri ücretsiz olarak taşımaları yasa emridir.

Taşıma şirketi sahibinin, keyfine göre davranması söz konusu olamaz.

ÜCRETSİZ ULAŞIM HAKKINI ENGELLEMEK SUÇTUR, CEZASI VARDIR.

Özel şirket sahibi, ücretsiz ulaşım hakkına sahip olanların haklarını kullanmalarına olanak vermez, ya da engellerse, ya da az miktarda ücret talep ederse, ne olur?

Aynı yasaya 2013 yılında yapılan eklerden biri de bununla ilgilidir.

Şöyle denmektedir;

“İlgili kurumlar, belediyeler ile belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketler, ücretsiz ve indirimli seyahat hakkının kullanılması ile ilgili olarak gerekli tedbirleri alırlar. Ücretsiz veya indirimli seyahat hakkının kullandırılmaması hâlinde bu haktan faydalandırılmayan her kişi için toplu taşıma aracının tarifesi üzerinden elli tam bilet bedeli tutarında idari para cezası mülki idare amiri tarafından uygulanır. Bu maddeye göre verilecek idari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.”

“Ücretsiz veya indirimli seyahat hakkı engellenen her kişi için 50 tam bilet parası ceza.”

Yasa bu kadar açık. Bu durumda özel otobüs şirketlerinin niyetleri suçtur.

Dolayısıyla hakları engellenen her yurttaş, durumu belgelemesi halinde bu yaptırımın uygulanmasını sağlayabilecektir.

ÖĞRENCİ VE BASIN MENSUPLARI

Yasa, öğrenciler ve basın mensuplarının ulaşımdan ücretsiz yararlanma olanağında inisiyatifi belediyelere ve otobüs şirketlerine bırakmaktadır.

Yasa, ücretsiz ya da indirimli haklarından muaf tutulacak kişileri belirleme yetkisini, Cumhurbaşkanına (Cumhurbaşkanlığı sisteminden önce Bakanlar Kurulu idi) vermektedir.

YÖNETMELİKLER

Yasa ile yasayı uygulama görevi verilen Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, iki ayrı yönetmelik yayınlıyor.

Biri, 4 Mart 2014 tarihli “Ücretsiz Veya İndirimli Seyahat Kartları Yönetmeliği”dir.

İkincisi ise, 6 Ocak 2016 tarihli, “Ücretsiz Seyahat Kapsamında Yapılacak Gelir Desteği Ödemesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”tir.

İlk Yönetmeliğin “İdari ve Cezai İşlemler” başlıklı 12. Maddesi, yasadaki kuralı ve cezayı yeniden hatırlatıyor;

 “İlgili kurumlar, belediyeler ile belediyeler tarafından yetki verilen özel şahıs ya da şirketler, ücretsiz ve indirimli seyahat hakkının kullanılması ile ilgili olarak gerekli tedbirleri alır.

Ücretsiz veya indirimli seyahat hakkının kullandırılmaması hâlinde bu haktan faydalandırılmayan her kişi için mülki idare amiri tarafından toplu taşıma aracının tarifesi üzerinden elli tam bilet bedeli tutarında idari para cezası uygulanır. Bu maddeye göre verilecek idari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir ve genel bütçeye gelir kaydedilir.”

Özetle ne diyor?

Ücretsiz taşıma hakkının engellenmesi halinde kişi başına 50 tam bilet bedeli ceza.

6 Ocak 2016 tarihli ikinci yönetmelik ise, ücretsiz taşıma yapan özel taşıma sahibine bedelin nasıl ödeneceği hakkındadır. Şöyle diyor;

 “Ücretsiz Seyahat Kapsamında Yapılacak Gelir Desteği Ödemesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”tir.

Bu Yönetmeliğin 4. Maddesinin 1. Fıkrasında, “işletmeciler” diye tanımlanan özel halk otobüsü şirketlerine hitaben şöyle denmektedir;

 “MADDE 4 – İşletmecilere belediyeler aracılığıyla, 4736 sayılı Kanun kapsamında sayılan kişileri toplu taşıma hizmetinden herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeyerek ücretsiz yararlandırmaları kaydıyla, Bakanlık bütçesine bu amaçla konulan ödenekten ödeme yapılır.”

7. maddede ise, bakanlığın otobüs şirketlerine, ücretsiz taşınan yolcu başına ne kadar para ödeyeceği, hizmet verilen yerleşim yerinin büyüklüğüne göre sıralamaktadır.

SONUÇ

Görüldüğü gibi, ücretsiz ulaşım hakkına sahip olan 65 yaş ve üzeri yaştaki yurttaşlar ile otobüs firmaları, birbirlerinin muhatabı da, hasmı da değildirler.

Birbirlerini hedef alarak sorunu çözmeleri ise, hiç mümkün değildir.

Sorun, otobüs firması ve örgütleri ile, ücretsiz taşınma hakkı bulunan yurttaşı taşıması için otobüs firmaları ile anlaşma yapan iktidar arasındadır.

1-) Yasa, kamu ya da özel taşıma araçlarının, ücretsiz ulaşım hakkı bulunanlara hizmet verilmesini emrediyor.

2-) Ücretsiz ya da indirimli taşıma hakkı bulunanların haklarını engellenmek suçtur ve cezayı gerektirmektedir.

3-) Ücretsiz taşıma hakkı olanların taşınma bedellerini ödemekle sorumlu olan, Hazine ve Maliye Bakanlığıdır.

4-) Türkiye Şoförler ve Otobüsçüler Federasyonunun, Türkiye Tüm Özel Halk Otobüsler Derneğinin, ya da yöresel yolcu taşıma örgütlerinin ücretsiz ya da indirimli taşıma hakkı bulunanların haklarını engelleme niyetleri, hem 4736 sayılı kanun bakımından, hem de Türk Ceza Kanununu bakımından, gözden geçirmeleri gereken yanlış niyetlerdir.

5-) Ücretsiz ulaşım hakkı bulunan yurttaşlarımız, özel otobüs şirketlerinin yaşadıkları sorunun ne sebebidir, ne de çözücüsü.

Şirketler yanlış yerle muhatap olmakta, yanlış yeri hedef almaktadır.

6-) Benzine ve mazota günübirlik zam yaparak, ödenmiş vergilerden sonra yeni vergiler isteyerek, özel taşıma araçlarına söz verilen miktarın üzerinde yükler yaratan iktidar, aradaki farkı telafi etmekle sorumlu olandır.

Ancak iktidar sözcüleri sorumlu olduklarını beyan etmek ve sorunu çözmek yerine, vatandaşla taşıma şirketini, taşıma şirketi ile belediyeyi karşı karşıya getirmektedir.

7-) İktidara düşen görev, sorumluluklarına sahip çıkmak, yarattığı ekonomik krizin sorunları karşısında halkın birbirine düşmesine göz yummamaktır.

HABER: ATİYE DANIŞ